Achteraf zie ik het heel helder: de tegenslag zette mij tegen mijn zin stil, maar heeft mij uiteindelijk juist helpen groeien
Toen ik dit jaar een zware knieblessure opliep bij het voetballen, werd ik even totaal op mezelf teruggeworpen. Mijn lichaam liet me in de steek. De routines waar ik zo aan hechtte vielen weg. Mijn actieve (buiten)leven lag in 1 keer stil. In het begin kostte het me moeite om me hierbij neer te leggen. Maar toen ik me realiseerde dat ik de situatie ook kon zien als een gelegenheid voor een ‘hard reset’, ging bij mij de knop om.
Ik begon de kans te zien die in de tegenslag verscholen lag. Door de blessure werd ik gedwongen stil te staan. Ik kon reflecteren op mijn werk en mijn leven. Meer naar mijn lichaam leren luisteren en daar mijn activiteiten op afstemmen. Meer rustmomenten opzoeken en minder afleiding. Achteraf zie ik het heel helder: de tegenslag zette mij tegen mijn zin stil, maar heeft mij uiteindelijk juist helpen groeien.
In dit artikel deel ik 4 stappen waarmee je sterker uit een moeilijke periode kunt komen.
What doesn’t kill you, makes you stronger, waarschijnlijk ken je deze uitdrukking wel. Maar wist je dat dit ook echt is aangetoond in wetenschappelijk onderzoek? De Amerikaanse psychologen Richard Tedeschi en Lawrence Calhoun zijn de grondleggers van de zogenaamde ‘posttraumatische groei’-theorie. Zij stellen dat trauma weliswaar kan leiden tot het welbekende posttraumatische stress syndroom (PTSS), maar dat het ook kan leiden tot ‘een positieve psychologische verandering als een gevolg van tegenslag’.
Ofwel: mensen zijn in staat om na trauma niet alleen te herstellen en terug te veren, maar zelfs te floreren. Mensen kunnen door een ingrijpende gebeurtenis een grote persoonlijke groei doormaken en uiteindelijk zelfs een hogere kwaliteit van leven ervaren dan vóór het trauma. Greet Vonk en Anja Jongkind, schrijvers van het boek Posttraumatische groei: sterker door ellende, formuleren het als volgt:
‘Ingrijpende gebeurtenissen kunnen je leven stevig beïnvloeden. Of het nu het krijgen van een ziekte is, het meemaken van een burn-out of een depressie, het zien gebeuren van een ongeluk, het meemaken van een echtscheiding, het verliezen van een baan, het verliezen van vooruitzichten in een baan of andere ellende. Het is veelal heftig en aangrijpend, maar moeilijke tijden of ellende kunnen je levensloop uiteindelijk ook in positieve zin compleet transformeren.’
Volgens onderzoekers rapporteert 90 procent van de mensen die een traumatische gebeurtenis hebben meegemaakt minstens 1 van de 5 symptomen van posttraumatische groei:
- een gevoel van persoonlijke kracht
- een verandering in prioriteiten
- het ontdekken van nieuwe mogelijkheden in het leven
- betere en hechtere relaties
- spirituele groei
Neem bijvoorbeeld iemand die jarenlang geworsteld heeft met een eetstoornis en nu voldoening vindt in het helpen van andere mensen om van hun eetstoornis af te komen. Iemand die na een onverwacht ontslag eindelijk de sprong waagt om een lang gekoesterde droom na te jagen door een eigen bedrijf te beginnen. Of iemand die door een chronische ziekte minder kan dan voorheen, maar ook meer is gaan genieten van de momenten die er werkelijk toe doen. De hoopvolle boodschap van de posttraumatische groei-theorie luidt: hoe ellendig een ingrijpende gebeurtenis ook is, zelfs de negatiefste oorzaak, kan uiteindelijk ook een positief gevolg hebben.
Although the world is full of suffering,
it is also full of the overcoming of it.
Helen keller
Een treffend voorbeeld van de manier waarop posttraumatische groei zich kan manifesteren is het leven en de veerkracht van presentator, dj schrijver, ondernemer en theatermaker Marc de Hond, die dit voorjaar aan de gevolgen van kanker overleed. De Hond kreeg in zijn leven een ongelooflijke hoeveelheid tegenspoed te verwerken. Als peuter verloor hij zijn moeder aan kanker. In 2002 liep hij door een medische misser een dwarslaesie op na het verwijderen van een tumor in zijn ruggenmerg, waarna hij in een rolstoel belandde. Steeds opnieuw paste hij zich aan zijn nieuwe situatie aan en maakte iets wat een beperking zou kunnen zijn tot zijn kracht.
In alles wat hij deed legde hij de focus op wat er allemaal nog wél mogelijk was. Hij schreef het boek Kracht over de periode na zijn verlamming, deelde zijn verhaal in een theatervoorstelling Scherven brengen geluk, schopte het tot professioneel rolstoelbasketballer en gaf lezingen over omgaan met tegenslag. De Hond droeg uit dat hem weliswaar iets heftigs was overkomen, maar dat daar ook veel positiefs uit was voorgekomen. Hij maakte het tot zijn missie om mensen die in een soortgelijke situatie zaten als hij, ook de mogelijkheden en de lichtpuntjes te laten zien. Of zoals hij zelf zei: ‘Hoe donker de tunnel ook is, je kunt altijd wat lampjes ophangen.’
Wat het voorbeeld van Marc de Hond laat zien is dat posttraumatische groei niet betekent dat pijn of verdriet er niet mogen zijn. Of dat je maar helemaal aan de negatieve impact van een heftige gebeurtenis voorbij moet gaan. Ook betekent het niet dat je negatieve gevoelens weg moet stoppen in een poging om overal maar een positieve draai aan te geven. De posttraumatische groei-theorie draait niet om het bagatelliseren van trauma en verdriet, maar om het doorleven van een negatieve gebeurtenis en het doormaken van een persoonlijke ontwikkeling die je zonder die gebeurtenis misschien niet had doorgemaakt.
En dat is precies waar posttraumatische groei hand in hand gaat met de growth mindset: groeien draait uiteindelijk niet om het omzeilen van tegenslagen of het ontkennen van negatieve emoties, groeien gaat juist om het aangaan van wat op je pad komt. Om uitdagingen gebruiken om uiteindelijk sterker, wijzer en veerkrachtiger uit de strijd te komen. Groeien draait om: bereid zijn om de naakte waarheid in de ogen kijken, durven stilstaan bij onprettige emoties, maar ook oog te hebben voor de lichtpuntjes. En voor de versie van jezelf die je juist door het doorleven van tegenslagen bent geworden.
Of en hoeveel posttraumatische groei iemand na een heftige gebeurtenis laat zien, verschilt per persoon. De één ervaart misschien ‘alleen’ een iets andere kijk op wat echt belangrijk is in het leven, terwijl de ander ook spirituele groei, persoonlijke kracht en hechtere relaties ervaart. Volgens grondlegger Tedeschi ontstaat posttraumatische groei meestal vanzelf, zonder therapie of begeleiding van buitenaf, maar zijn er wel degelijk bruikbare handvatten die je kunt gebruiken om posttraumatische groei te bevorderen. Hieronder zijn 5 gouden tips waarmee ook jij een moeilijke gebeurtenis in iets positiefs kunt omzetten:
Stap 1: leren
Wie wil groeien door trauma wordt eerst uitgenodigd te erkennen wat trauma eigenlijk is: een verstoring van het geloof in onze diepste normen en waarden. Voor de coronacrisis geloofden velen van ons bijvoorbeeld dat de uitbraak van een pandemie ver van ons bed was, dat we eventuele besmettelijke ziektes snel de kop in zouden kunnen drukken en dat ons zorgstelsel niet zou kunnen omvallen. Het geloof in tal van zaken die we als zekerheden beschouwden is door de huidige crisis aan het wankelen gebracht. Dat geeft een groot gevoel van onzekerheid.
Deze onzekerheid voelt onprettig, maar biedt ook ruimte voor een herijking van onze normen en waarden, een herinterpretatie van onze werkelijkheid en een herevaluatie van wie we zijn. Nu er een aantal zaken zijn waar we vanaf nu misschien niet meer in geloven, worden we gedwongen na te denken over de vraag: waar geloven we dan wél in? Wat is de nieuwe werkelijkheid? En hoe verhouden we ons daartoe? Wie zich na de eerste schok van een trauma openstelt voor de lessen die eruit te halen zijn, zet de eerste stap in de richting van posttraumatische groei.
Stap 2: emoties ombuigen
Negatieve emoties zoals verdriet, angst, boosheid en schaamte kunnen overweldigend zijn, maar dat betekent niet dat je je er blind door hoeft te laten leiden. Sterker nog: als je je oefent om negatieve emoties bewust te ervaren, maar daarna ook weer naast je neer te leggen – bijvoorbeeld met behulp van mindfulness en meditatie – zul je steeds meer gaan zien dat veel negatieve emoties bestaan bij de gratie van de macht die we ze geven. Wie leert op z’n eigen emoties te reguleren, heeft bij iedere gebeurtenis – positief of negatief – de vrijheid om z’n eigen reactie te kiezen.
OEFENING: DOORLEEF DE EMOTIE
Geloof het of niet, maar ons lichaam weet vaak beter dan wijzelf hoe met heftige emoties om te gaan. Emoties vragen om gevoeld te worden in het lichaam, om doorleefd te worden. Als je ervoor wegrent of er verhalen over maakt in je hoofd, worden ze vaak steeds groter. Maar als je stilstaat om ze even heel bewust te doorleven, geef je ze de kans om er te zijn en om daarna ook weer weg te kunnen vloeien. Hoe doe je dat?
- Maak tijd en ruimte. Zoek een ruimte op waar je niet gestoord wordt en zet een timer op 10 minuten.
- Creëer focus. Ga bewust zitten. Merk je houding op en voel de ademhaling in je lichaam.
- Verken de emotie in je lichaam. Waar voel je een gevoel van spanning, weerstand of samentrekken. Ga daar met je aandacht naar toe en verken het nieuwsgierig.
- Adem ermee. Stel je voor dat je naar dit gebied in je lichaam toe ademt. Laat het gevoel toe er te zijn. Ontdek de veranderingen, de sensaties binnenin sensaties. En ontdek hoe de emotie komt, en ook weer gaat.
- Herpak jezelf. Wanneer je in je gedachtenstroom wordt meegenomen, keer dan weer terug naar de sensaties in je lichaam. Herhaal deze stap zo vaak als nodig. Dit gebeurt nu eenmaal, omdat we gewend zijn in ons hoofd te gaan zitten.
Wanneer je oefent om emoties in je lichaam te doorleven, zul je merken dat ze komen en gaan. Door er niet voor te ‘vluchten’, maar de emotie te doorleven en te zien voor wat het is, krijg je de ruimte om in je kracht te gaan staan. Om ondanks deze moeilijke emotie toch het positieve eruit te halen, en te groeien door te leren van de situatie.
Tedeschi geeft als voorbeeld een oprichter van een restaurantketen die door zijn eigen raad van bestuur uit de CEO-rol werd gezet. Zijn eerste reactie was shock en woede. Maar nadat zijn vader, die ook een zakenman is, hem adviseerde om zich erbij neer te leggen, zag hij kans om de negatieve gebeurtenis toch een positieve draai te geven. In plaats van focussen op het gevoel van woede en verraad, begon hij na te denken over hoe hij het bedrijf het beste van dienst kon zijn. Uiteindelijk herwon hij zo zijn positie als CEO. Wie leert op z’n eigen emoties te reguleren, heeft bij iedere gebeurtenis – positief of negatief – de vrijheid om z’n eigen reactie te kiezen.
Stap 3: delen
Praat met anderen over wat je hebt meegemaakt (of nog steeds meemaakt). Praat over wat voor effect het op je heeft, in positieve en in negatieve zin, op korte en op lange termijn, professioneel en privé. Onder woorden brengen wat je ervaart en hoe dit jou beïnvloedt, kan je helpen om een gevoel van grip terug te krijgen. Ook kan het je helpen om gedachten en gevoelens te ordenen die je anders misschien in oncontroleerbare golven overspoelen. En door anderen in vertrouwen te nemen en te laten zien wat we van binnen doormaken, laten we mensen die met soortgelijke gevoelens worstelen weten dat ze niet alleen zijn.
Nu we bijvoorbeeld allemaal leven met de gevolgen van de pandemie, is het belangrijk dat we met elkaar delen wat de effecten zijn op ons en ons dagelijks leven. Zodat we elkaar als collega’s, leidinggevenden, teamleden, vrienden en familieleden kunnen blijven begrijpen in onze worstelingen en waar nodig ondersteunen. Begin door zelf je gevoelens en ervaringen te delen. Praat over hoe je de huidige tijd ervaart, waar je mee worstelt en hoe je daarmee omgaat. Nodig anderen uit om hetzelfde te doen en luister aandachtig. In de uitwisseling van onze uitdagingen en mogelijke oplossingen, vinden we niet alleen troost en nabijheid, maar mogelijk ook nieuwe inzichten en inspiratie.
Stap 4: verhalen vertellen
Een belangrijke katalysator van posttraumatische groei is je eigen talent als positieve verhalenverteller. Want, geloof het of niet: hoe je gebeurtenissen in je leven ervaart, hangt voor een groot deel af van de verhalen die je jezelf (en anderen) hierover vertelt. Sommige feiten rondom gebeurtenissen zijn natuurlijk onveranderlijk, maar de manier waarop je die feiten interpreteert, is dat niet. De manier waarop je over een gebeurtenis of trauma praat, de woorden die je kiest en de betekenis die je eraan geeft, bepalen voor een deel hoe je op die gebeurtenis terugkijkt en wat voor emoties je eraan verbindt.
Iemand die meerdere keren failliet is gegaan, heeft bijvoorbeeld de keuze om over zichzelf te praten als een pechvogel of mislukking, maar ook als een ondernemend type dat niet bang is om risico’s te nemen. En beëindig je een relatie na jarenlang samen te zijn geweest? Dan kun je ervoor kiezen om te hele relatie als een verspilling van tijd te beschouwen. Maar je kunt er ook voor kiezen om de relatie te zien als een mooie, waardevolle tijd die je afsluit om ruimte te maken voor een nieuwe periode in je leven. Als het je lukt om aan een trauma of crisis een authentiek verhaal met een happy end te verbinden, bevordert dat niet alleen je veerkracht, maar ook je zelfvertrouwen en geloof in de toekomst.
Stap 5: ondersteunen
Een pannetje soep brengen. Boodschappen voor elkaar doen. Een luisterend oor bieden. Iemand bijstaan tijdens een moeilijk moment. In tijden van trauma en crisis hebben mensen de neiging om op te staan en anderen een helpende hand te bieden. Weten dat we iets voor een ander kunnen betekenen, geeft ons – juist in moeilijke tijden – een gevoel van zingeving en verbondenheid. Niet voor niets is het inzetten van de eigen ervaring met trauma om anderen te helpen een heel krachtige katalysator van posttraumatische groei.
Tedeschi noemt 2 vrouwen die allebei een kind verloren en samen een non-profit zijn gestart om families in rouw te ondersteunen. Een krachtig voorbeeld, maar het kan ook in kleinere dingen zitten. Een lokale ondernemer ondersteunen door iets te kopen. Af en toe bellen met een collega die worstelt. Een eigen ervaring met de wereld delen waar anderen misschien iets aan zouden kunnen hebben: ook kleine gebaren van dienstbaarheid dragen bij aan posttraumatische groei. Als je anderen kunt ondersteunen – ondanks of zelfs dankzij de tegenslagen die je hebt moeten verwerken – kan dat je helpen om betekenis en een gevoel van zingeving te vinden in wat je is overkomen.
Tot slot, neem de tijd
Het laatste, maar misschien wel het belangrijkste advies: neem vooral de tijd. Zit je nog middenin een crisis, ervaar je diepe rouw of een periode van chaos en klinkt het hele idee van ‘hier sterker uitkomen’ voor jou als bespottelijk en naïef? Dan is het moment om met posttraumatische groei bezig te zijn voor jou misschien nog niet daar. Dat betekent niet dat het goede moment nooit zal komen, maar wel dat je het beter niet kunt proberen te forceren. Want, zo benadrukt Tedeschi: timing is cruciaal.
Groei kan niet worden gehaast en nooit worden afgedwongen. Niet door jezelf en niet door anderen. Maar als je er klaar voor bent, kan het faciliteren van posttraumatische groei een groot verschil maken in hoe je uit een crisis komt en de betekenis die je eraan geeft. Uiteindelijk gaat het niet om blij zijn met de ellendige dingen die ons overkomen, maar om het accepteren en omarmen van wat het ons – ondanks alles – ook heeft gebracht:
